लंपन

लंपन या छोट्याश्या पण विलक्षण संवेदनशील व्यक्तिमत्त्वाला आपल्यात आणणारे प्रकाश नारायण संत याच महिन्यात २००३ साली आपल्याला सोडून गेले.
महाराष्ट्र - कर्नाटकाच्या सीमेवरच्या गावातले लंपनचे भावविश्व, संगीत, त्याचे आजीआजोबांच्या कडे असणे, बाबूराव, चंब्या, कणबर्गी गंग्या, परळ्या, यमज्या आणी इतर ही सगळीच पात्र सुरेख रीतीने एक अप्रतिम अनुभव विश्व आपल्या समोर प्रकाश नारायण संत उभे करतात. हे सगळे 'मॅड सारखे कितीही वेळा वाचले तरी त्याचा फेस काही डोक्यातून जात नाही.'
मी पाहिली कथा एका मासिकात वाचली, पण त्यावेळी काही कळलेच नाही. सुमी काय? हे पात्र सारखे प्रत्येक ठिकणी 'मॅड' का म्हणते? काय लिहिलेय हे? असा विचार करत राहिलो.
अचानकपणे काही दिवसांनी 'पंखा' हा कथा संग्रह अश्विनी कुलकर्णीने हातात ठेवला 'अरे हा घेऊन जा जसे काही तुझ्यासाठीच लिहिलेय हे पुस्तक अस समज' असं म्हणून!
एका दमात पुस्तक वाचले. नि वाचले नि परत परत वाचले. लंप्यानी त्यातल्या सावकाराच्या गोष्टीने एकदम मोहिनीच घातली. मग वनवास मिळवले, वाचले. अजून अजून लंपन हवाहवासा होत गेला. त्याचे निर्मळ विचार, सुमी चे असणे प्रगल्भ आजी-आजोबांची सोबत हवी हवीशी वाटायला लागली. मग शारदा संगीत. संगीताच्या सुरावर लंपनचा विहार, त्याची घसरगुंडी, यमज्याच्या 'टिंब' चे क्रिकेट. सगळ्याचे अगदी वेडच लागले म्हणाना!
शेवटी झुंबर! सगळे पुस्तक वाचले पण शेवटची 'स्पर्श' नावाची कथा एकदाच पूर्ण वाचली. मग ते नीट सगळ्या पुस्तकांच्या खाली ठेवूनच दिले. नकोच वाटायला लागले एकदम. लंपनचे मोठे होणे नकोसे वाटले! त्याच्या त्या 'नकादु' च्या मनोहर विश्वातून बाहेर येऊन विक्राळ प्रत्यक्षाची झालेली टक्कर खूपच त्रासदायक गेली मनाला. अजूनही मी ते वाचत नाही. सगळी पुस्तके कधीही काढतो. परत परत वाचतो, पण शेवटची कथा सोडून!
असे उमलणारे भावविश्व अगदी साध्या शब्दातून सामर्थ्यशालीपणे मांडणारे संत आज आपल्यात नाहीत. त्यांचे लिखाण वाचल्यावर जाणवत राहते की एका थोर लेखकाला मराठी मुकली आहे.
अगदी मॅड सारखे काहीतरी आता वाचत जावे असे वाटत असेल, तर लंपन ला नक्की भेटा एक वेगळाच अनुभव असेल तो.
प्रकाश नारायण संत यांचे कथा संग्रह - वनवास, शारदा संगीत, पंखा, झुंबर.
( किंमती अगदीच ठीक आहेत रु.१०० ते रु.१५० च्या दरम्यान)
प्रकाशक - मौज प्रकाशन गृह
खटाववाडी, गिरगाव, मुंबई.
या शिवाय ही पुस्तके ऑनलाईन मायबोली डॉट कॉम वर उपलब्ध आहेत.
-निनाद

सोम, १६/०७/२००७

अर्निको व चीनी छपरांचे रहस्य!
बलबाहू चीन मध्ये अर्निको नावाने ओळखला जातो. या बलबाहू चा चीन, बिजींग, मध्ये पुतळा उभारला गेला. बलबाहू ने चीन मध्ये वास्तुशास्त्रात बाराव्या आणि तेराव्या शतकात केलेल्या कामाची आठवण म्हणून हे स्मारक उभारले गेले.
बलबाहू हा मूळचा नेपाळ मधील पाटण गावाचा रहिवासी होता. पाटण हे कांस्य व इतर धातूविषयक ओतकाम करण्या साठी फार प्रसिद्ध होते. अशा प्रकारे सुबक रितीने घडवलेल्या बुद्ध आणि हिंदू मूर्तींना तिबेटाच्या राजे आणि दरबारी मंडळींकडून चांगली मागणी होती. बोरोदूर या इंडोनेशिया येथील स्तूपाच्या कामासाठी सन आठशे मध्ये येथून लोक गेले होते.
धातूकामा शिवाय ही मंडळी वेदातून मांडलेल्या 'आरेखने व मांडणी' या विषयातही तरबेज होती. नेपाळ हे भारतीय आणि चीनी संस्कृतीचा संगम बनले होते. ही नेपाळी कारागिरांची कीर्ती चीन च्या मिंग या राजघराण्या पर्यंत गेली. बाराव्या शतकाच्या मध्यावर चीन च्या राजांनी नेपाळ च्या राजांना विनंती केली की, त्यांना नवीन बांधून हव्या असणाऱ्या श्वेत स्तूपा साठी कारागीर पाठवावेत. या कामासाठी पाटण गावातून ऐंशी कुशल लोक निवडले गेले. या पथकाचा प्रमुख म्हणून, बलबाहू ची नेमणूक राजांनी केली. असे मानले जाते की या वेळी बलबाहू फक्त सतरा वर्षांचा होता. हे पथक मजल- दरमजल करत चीन च्या बिजींग या शहरात पोहोचले.
एक पोरगेलासा कारागीर का या स्तूपाचे आरेखन आणि बांधणी करणार, असा विचार करून बलबाहू ची परीक्षा घेण्याचा निर्णय घेण्यात आला. पूर्वीच्या राजाचा एक भग्न पुतळा त्याला दुरुस्ती साठी दिला. हा पुतळा बलबाहू ने इतका सुरेख रित्या दुरुस्त केला की चिनी कारागीर चकीत झाले.
शेत स्तूपाच्या कामासाठी बलबाहूची नेमणूक करण्यात आली. सर्व रेखाटणे व धातूच्या तुळयांचे काम बलबाहू ने केले. हे काम यशस्वी रित्या पूर्ण करून बलबाहू ने राजा विश्वास संपादन केला. या नंतर चीन मध्ये अनेक वास्तूंची कामे त्याने केली. बलबाहू चीन मध्ये अर्निको नावाने प्रसिद्ध झाला. (कसा आणि का ते कळले नाही, शोध सुरु आहे) चिनी संस्कृतीचे प्रतीक मानल्या जाणाऱ्या उतरत्या टोकदार, डौलदार व एकाखाली एक अशा छपरांची परंपरा अर्निकोनेच सुरू केली. या डौलदार छपरांच्या कमानी टोकांवर तो (भारतीय परंपरेशी नाते सांगणारा) कळस बसवत असे. सुबक कळस आणि आणि एकाखाली एक अशा छपरावरच्या धातूच्या चमकदार कमानींची लाटच चीन मध्ये आली. बिजींग मध्ये त्याने अनेक भव्य अशा वास्तूंचा उभारणी कामात सहभाग घेतला. शहराच्या मांडणी मध्ये महत्वाचे योगदान दिले. या सगळ्याची पावती म्हणून राजाने त्याला उपाधी दिली. (उपाधीचे नाव कळले नाहीये अजून.)
अर्निकोने एका चिनी मुलीशी लग्न केले आणि चीन मध्येच राहिला. असा हा बलबाहू अर्निको भारतीय स्थापत्यशास्त्राचा झेंडा चीन मध्ये रोवून तेराशे सहा मध्ये मृत्यू पावला.
-निनाद

निघालो जरा घाई गडबडीतच. गार्गीची छोटी बॅग, बदलायचे कपडे, पाण्याची बाटली अश्या गोष्टींची खातरजमा करून घेत निघालो. आज अनु चा नोकरी साठी इंटरव्ह्यू होता. त्यामुळे पावणेदोन वर्षाच्या गार्गी ला मी पाळणा घरात सोडणार होतो. पटापट आवरून गार्गीला तिच्या सीट मध्ये ठेवले. बेल्टस लावले. अनु येऊन बसताच निघालो. गाडीने पाच-सात मिनिटावर पाळणाघर. छान सकाळचं सोनेरी ऊन पडलं होतं.
आता पर्यंत अनु ने गार्गीला पाळणा घरात सोडले होते. ती पण पहिल्या वेळेला सोडताना अस्वस्थ झाली होती. आज माझा पहिलाच दिवस होता. अनु किती वेळात बॉक्स हील स्टेशनला पोहोचू, पत्ता घेतला आहे की नाही या गोष्टींवर बोलत होती. शिवाय 'अरे इतकं काही नाही, फक्त निरोप घेण्याची वेळ अगदी माफक ठेव' असं काही बाही सांगत होती. मी जमेल तसं तिला 'हो ला हो' करत होतो. मनात अस्वस्थता माजली होती. व्हाईटहॉर्स रोड वरून जाताना गार्गी चं पाळणा घर दिसत होतं. गार्गी मजेत बसली बसली होती कुठलं तरी गाणं म्हणत. आरशात माझे डोळे तिला दिसतांच चेहऱ्यावर हसू आलं. मला तिला पाळणा घरात सोडायचं अजूनच वाईट वाटायला लागलं. बॉक्स हील स्टेशनच्या पार्किंग मध्ये अनुला सोडलं. गाडी परत वळवून व्हाईटहॉर्स रोड च्या पाळणाघरा जवळ आणली. अजूनही गार्गी मजेत होती पण तिला 'ती पाटी' दिसल्यावर तिच्या चेहऱ्याचे भाव बदलले आहेत हे माझ्या लक्षात आले.
तेवढ्यात अजून एक चिनी आजी तिच्या नातवाला सोडायला आली. त्या पोराने मोट्ठे भोकाड पसरले. गार्गी चा चेहरा अगदीच पडून गेला होता. मग मी त्या मुलाला आधी जाऊ दिले. तरी पण गार्गी ने मला घट्ट मिठी मारली होती ती अजिबात सैल केली नव्हती. बहुदा तिला अजूनही आशा होती की बाबा तिला सोडून जाणार नाही. पाळणा घराची चार दारं उघडून मी आत जायला लागलो. मघाचा मुलगा रडायचा थांबला होता. पण डोळ्यांत पाणी होतं. गार्गी 'मला नक्को, मला नक्को, मला नक्को, चल चल असं दाराकडे बोट दाखवून म्हणत होती. पण तो कठोर क्षण आलाच होता.
मी मनातल्या मनात 'आता वेळ लावायचा नाही हा क्षण अगदी छोटा ठेवायचा आहे' अशी उजळणी करत होतो. आता गार्गी ला पक्के कळले होते की बाबा सोडून जाणार आहे. तिने मोट्ठे रडे सुरू केले होते. पाळणा घरातली मुलगी तिला घेऊ पाहत होती पण गार्गी मला पक्की चिकटून बसली होती. परत परत माझ्याकडे काहीश्या अविश्वासाने आणि काहीश्या आशेने पाहत होती. डोळ्यातले पाणी आता गालांवरून पाणी वाहत होतं. मला मनातल्या मनात कसंतरीच वाटत होतं. तरीपण मी निग्रहाने मी ती ला सांगितले की मी आता जातो आहे, पण थोड्यावेळात परत येईन. मनात वाटत होतं की इथेच थांबावं. पण एका क्षणी झटकन तिला पाळणा घरातल्या मुली कडे देऊन बाहेर आलो. तिचा मोट्ठ्याने रडायचा आवाज येत होता. मी जरा थांबलो. एका मिनिटात रडण्याचा आवाज थांबून गेला. मी हळूच डोकावून पाहिलं तर ती इतर अजून कोण कोण इथे आहेत हे पाहत होती.
मी जड पावलांनी चालत एक एक दार उघडत बाहेर पडलो. मला अनुने पहिल्यांदा गार्गी ला सोडले तेव्हा फोन केला होता ते शब्द आठवले 'निनाद, फार अवघड आहे रे हे सोडून येणे... आपल्याला ठेवायलाच पाहिजे का रे तिला इथे?'. तेव्हा मी मारे जोरात म्हणालो होतो 'हो आता तिला पण मित्र मैत्रिणी मिळायलाच हव्या आहेत वगैरे वगैरे' आणि आता?.
गाडी काढली, एक वळण घेऊन विमनस्कपणे रस्त्याला लागलो.
काचेतून येणारं ऊन टोचऱं वाटत होतं.

फाईल अशी नुस्ती घेत नाही मी

नोटेच्या चष्म्याशिवाय अक्षरही बघत नाही


माझा चहा संपला आहे कधीचा

कोणी नवीन बकरा कसा येत नाही?


मिळालेच नाही काल कोणी मला

एकाही फाईलला हात लागला नाही.


आलेली प्रत्येक फाईल पूर्ण करतो मी

मात्र 'वजना' शिवाय काहीही हलत नाही


फायलींचा हा ढीग माझ्या टेबलावर

पैज लावा 'खालून' आल्याशिवाय पुढे जात नाही


वागतो तू असा साहेबाच्या चमच्यागत

म्हणूनच तूझी कधी ट्रान्सफर होत नाही.

ऑफिस मध्ये आल्यावरही

काम काही सूचत नाही

पण नुस्ताच पगार घेणे?

छे! छे! तेही मनाला रुचत नाही



म्हणून मी काही असाच

खुर्चीवर बसून रहात नाही

एक दोन कागद शोधून

करतोच एखादी तरी सही

आणि राहीली एखादी फाईल तरी

काम काही फार अडत नाही



हे मात्र खरं आहे हल्ली काम उकरुन पण

फार काही सापडत नाही

येणाऱ्या जाणऱ्यांना पकडून

मारतो गप्पा काहीच्या बाही

गप्पाही आता साऱ्या सरत आल्या

हल्ली नाही कोणी बोलायलाही



घरी गेल्यावर शॉवर घेउनही

मनाची तगमग काही कमी होत नाही

सायंकाळी वाईन ची बाटली

खुणावल्याशिवाय रहात नाही


मस्त दोन ग्लास झाल्यावर

काव्य पण लांब रहात नाही


लिहून असल्या या भिकार कविता

मनोगता वर सुद्धा मी

लोकांना सोडत नाही

-निनाद

हा हाप्रे. कारकून (शुक्र,

आज ऑफिस मध्ये पार्टी झाली. एका मॅनेजर ने नोकरी सोडली!
येवढी मोठी पार्टी का आयोजित केली असावी अस ही प्रश्न काही जणांना पडला. एकूण सगळे छान होते. खुपसे टरबूजाचे काप, द्राक्ष, चेरीज अशी फळफळावळ! शिवाय, अनेक चीज चे प्रकार सोबत बिस्कीटे आणी इतर ड्रिन्क्स सोबत खुपशी वाईन.
बाकी सगळे तेच!