पेट्रोल चा धंदा
भारतात इंधन व्यापारावरील म्हणजे (फ्युएल इंडस्ट्री) नियंत्रणे सैल होत आहेत. हे आपण अंगिकारलेल्या आता भांडवल वादी दृष्टीकोनाला धरुनच आहे. परंतु हे घडतांना या इंधन व्यापारातल्या कंपन्या योग्य रीती ने व्यवसाय करतील हे पण पहिले पाहीजे. उदारीकरणाच्या पुढील भागात अतिशय ताकदवान बहुराष्ट्रिय कंपन्या भारतात पाय रोवण्याच्या हालचाली घडवत आहेत. या शिवाय एस्सार आणि रिलायंस यांनी पण चंचूप्रवेश साधला आहे. बहुराष्ट्रिय कंपन्यांमध्ये शेल या डच कंपनीने ने प्रवेश साधून एक मोठा टप्पा गाठला आहे‌. शिवाय, बि.पि. (ब्रिटिश पेट्रोलियम) कॅलटेक्स आणि फ्रेंच कंपनी मोबिल पण भारतात येण्याच्या तयारीत आहेत.
या सगळ्यामध्ये फ्युएल रिटेलिंग चे भवितव्य साधारण काय असावे याचा वेध घेणे महत्वाचे. यात आधी हे लक्षात घेतले पाहीजे की, भारतातल्या काय किंवा परदेशी का या सर्व कंपन्यांना नफा कमावण्यात रस आहे म्हणून त्या येत आहेत. या कारणामूळे, त्यांची इंधन वितरण आणि विक्री याची कार्यपद्धती समजून घेणे महत्वाचे ठरते. भारतात येणाऱ्या बहुराष्ट्रिय कंपन्यांवर जगभारत नफेबाजी चे आरोप झाले आहेत. आफ्रिके सारख्या प्रदेशांत अनेक सरकारे विकत घेण्याचे आरोप शेल वर झाले आहेत. मात्र ओ. अँड एम. सारख्या मातब्बर ऍडव्हर्टायझिंग कंपन्यांकडून वेळोवेळी आपल्या नावाला रंग रंगोटी करुन परत जणू काही घडलेच नाही असा आव आणला जात असतो.
भारतात पुर्वी फक्त इंडियन ऑयल आणि भारत पेट्रोलियम या सरकारी कंपन्यांनाच डिझेल/पेट्रोल वितरणाचे अधिकार होते. त्यामूळे पेट्रोल पंपाचे लायसंस मिळणे हे लॉटरी लागण्यासारखेच असायचे. या पंपांवर, पेट्रोल डिझेल आणि काही प्रमाणात ऑईल मिळायचे आणि मिळते. नियंत्रणे सैल झाल्यावर इतर कंपन्यांच पण प्रवेश या मध्ये होतो आहे, हे लक्षात आल्यावर इंडियन ऑयल आणि भारत पेट्रोलियम या सरकारी कंपन्यांनाच खडबडून जाग आली. इतके दिवस ग्राहकांकडे ढुंकूनही न पाहणाऱ्या या कंपन्या अचानक पणे प्युअर फॉर शुअर सारख्या घोषणा द्यायल्या लागल्या आहेत. रिटेलर्स ना बाधून ठेण्यासाठी चुचकारत आहेत. पेट्रोल पंप तर सर्रासपणे वाटले जात आहेत.

अचानक पणे हा बदल घडतो आहे कारण, नव्या ट्रेंड प्रमाणे ज्या कंपनी चे जास्त पेट्रोल डिझेल चे वितरण जाळे असेल ती टिकण्याची शक्यता जास्त आहे. या मुळे अगदी शेजारी-शेजारी पंप उभे राहतांना दिसत आहेत. या रिटेलर्स ना नवीन वातावरणात धंदा कसा चालेल याची कल्पना मर्यादीत प्रमाणात आहे. जे काही ज्ञान आहे ते कंपन्यांचे अधिकारी देतील आणि जुने पंप कसे जोरात चालत असत येवढेच आहे. शिवाय पेट्रोलचे होलसेलचे दर हे सतत बदलते असतात. त्यात गुप्तताही राकहली जाते. पारदर्शकत अजिबातच नसते. म्हणजेच फसवणूकीला उत्तम वाव असतो. रिटेलर फसला तर तो गेलेला पैसा सामान्य ग्राहका कडून वसूल करणार हे निश्चित. म्हणजे शेवटी लुबाडला जाणार तो सामान्य माणूसच!
मात्र या वाढलेल्या वितरण जाळ्याचा पूर्ण फायदा कंपन्या घेणार आहेत असे दिसते.

हे सर्व चित्र धोकादायक आहे.